Μια από τις πιο τρομακτικές πραγματικότητες στην ανθρώπινη ζωή είναι η μοναξιά. Ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος να ζει σε κοινωνία με τους συνανθρώπους του και αυτό μας το πληροφορεί η Αγία Γραφή από τα πρώτα της κεφάλαια. “Καὶ εἶπε Κύριος ὁ Θεός· οὐ καλὸν εἶναι τὸν ἄνθρωπον μόνον· ποιήσωμεν αὐτῷ βοηθὸν κατ᾿ αὐτόν” (Γένεσις 2:18). Εκ φύσεως ο άνθρωπος αποζητεί να ζει σε κοινότητες, από την πιο μεγάλη, όπως οι πόλεις, ως την πιο μικρή και βασική, την οικογένεια. Μέσα στην οικογένεια, εξ άλλου, βρίσκει τη λειτουργία της και η ίδια γενετήσια φύση του ανθρώπου. Μέσα από το σεξ, άνδρας και γυναίκα γίνονται συνδημιουργοί του Θεού και φέρνουν στον κόσμο νέες ανθρώπινες υπάρξεις. Είμαστε προγραμματισμένοι για αυτό. Κάθε μήνα από τα 12 τους χρόνια οι γυναίκες καλούνται μέσω της έμμηνης ρύσης να γίνουν μητέρες. Αλλά και οι άνδρες βρίσκουν στον έγγαμο βίο, όχι μόνο την αξιοποίηση των αναπαραγωγικών τους κυττάρων, αλλά πρωτίστως τη “βοηθό” που έπλασε γι’ αυτούς ο Θεός.
Τι συμβαίνει, όμως, όταν παρά τη ζωηρή μας επιθυμία, ο γάμος δε φαίνεται να έρχεται; Πώς είναι να φτάνεις στα 28, τα 30, τα 35 σου και να μην έχει βρει τον “άνθρωπο της ζωής σου”; Πώς είναι να βλέπεις τις ελπίδες σου για τη δημιουργία οικογένειας να εξανεμίζονται; Η αλήθεια είναι ότι η ασύδοτη εποχή μας μάς έχει κάνει να έχουμε υπερβολικές απαιτήσεις από τους άλλους και ελάχιστες απαιτήσεις από τον εαυτό μας. Οι ιδιοτροπίες μας, η αδράνεια, ο υπερβολικός ρομαντισμός, και η έλλειψη διάκρισης έχουν ορισμένες φορές ως αποτέλεσμα να κλωτσάμε τις ευκαιρίες που έρχονται μπροστά μας, μέχρι που, χωρίς να το καταλάβουμε, έχουμε πλέον φύγει από το target group των υποψηφίων.
Τυχαίνει όμως μερικές φορές να μη φταίει ο άνθρωπος που έμεινε άγαμος, αλλά οι συνθήκες της ζωής του που δεν του επέτρεψαν να φροντίσει για την “αποκατάστασή” του. Περιπέτειες υγείας, οικογενειακά προβλήματα ή αυτή καθ΄ αυτή η απουσία της σεξουαλικής έλξης μάς κάνουν να μην μπορούμε να σκεφτούμε σοβαρά το ενδεχόμενο ενός γάμου. Εστιάζοντας στην τελευταία αυτή αιτία, βρίσκουμε ότι το 3,5% του πληθυσμού στερείται οποιασδήποτε έλξης προς το άλλο φύλο, ενώ ένας στους εκατό δεν αισθάνεται έλξη για κανένα από τα δύο φύλα. Ομοφυλόφιλοι και ασεξουαλικοί φαίνεται πως δεν έχουν την ικανότητα να έρθουν σε “γάμου κοινωνία”, όπως απαιτούν οι κοινωνικές συμβάσεις αλλά και η ίδια η φύση μας.
Συνηθίζεται στους Ορθόδοξους εκκλησιαστικούς κύκλους να λέγεται με κάποια απολυτότητα ότι “δύο είναι οι δρόμοι που μπορεί να ακολουθήσει κανείς στη ζωή του: ή να παντρευτεί ή να γίνει μοναχός”. Επικαλούνται προς τούτο τη διδασκαλία του Αποστόλου Παύλου προς τους Κορινθίους, όπου ο Απόστολος συστήνει την άγαμη ζωή. Ωστόσο, η απολυτότητα αυτή δεν παραθεωρεί μόνο την ιστορία της Εκκλησίας μας αλλά παραβλέπει και τα ίδια τα λόγια του Αποστόλου Παύλου στη συγκεκριμένη επιστολή. Ας δούμε, λίγο πιο προσεκτικά, τι λέει:
- Λέω λοιπόν στους άγαμους και στις χήρες: καλό είναι να μείνουν έτσι άγαμοι όπως κι εγώ (Α΄ Κορ. 7:8)
- Αν χωρίσει μία γυναίκα, ας μένει άγαμη ( 7:11)
- Νομίζω ότι εξ αιτίας της δύσκολης εποχής που διερχόμαστε σ’ αυτή τη ζωή, καλό είναι ο άνθρωπος να μένει έτσι, δηλαδή άγαμος (7:26)
- Είσαι ελεύθερος από γυναίκα; Μη ζητάς να παντρευτείς (7:27)
- Ο άγαμος φροντίζει για όσα θέλει ο Κύριος, ώστε να αρέσει στον Κύριο, ενώ ο παντρεμένος φροντίζει για τα κοσμικά πράγματα, πώς θα αρέσει στη γυναίκα του (7:32-33)
Βλέπουμε, λοιπόν, ότι ο Απόστολος δεν προτείνει με απολυτότητα το μοναχισμό, αλλά απλά την αποχή από το γάμο. Συστήνει στους διαζευγμένους, στους χήρους, δηλαδή σε ανθρώπους που δεν επιλέγουν με τη θέλησή τους να μείνουν μόνοι τους, να μην επιδιώξουν το γάμο. Το ίδιο συστήνεις και στους ελεύθερους. Κι αυτό το κάνει για πνευματικούς λόγους, γιατί η απουσία των μεριμνών του έγγαμου βίου αφήνει ελεύθερη την ψυχή μας, για να την αφιερώσουμε στο Θεό.
Φυσικά, ο μοναχισμός δεν είχε εμφανιστεί ακόμη, όταν έγραφε ο Απόστολος την επιστολή του. Εμφανίστηκε περισσότερα από 200 χρόνια αργότερα. Πιο νωρίς, ήδη από τον 2ο αιώνα, εμφανίστηκε η συνήθεια για τις νεαρές παρθένες να αφιερώνουν τον εαυτό τους στο Θεό. Για τους άνδρες όμως δεν υπήρχε κάποια ανάλογη ακολουθία. Ο μοναχισμός που εμφανίστηκε στην Αίγυπτο με τους Πατέρες της Ερήμου επέδρασε πολλαπλώς ευεργετικά στην Εκκλησία και φυσικά έχει δώσει στην Εκκλησία μας πάρα πολλούς αγίους, γνωστούς και άγνωστους. Γι’ αυτό και ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος ομολογεί πως “οι μοναχοί είναι φως για τους λαϊκούς”.
Υπάρχουν όμως στο συναξάρι της Εκκλησίας μας δεκάδες άγιοι που δεν είναι μοναχοί ούτε παντρεύτηκαν ποτέ.
- Ο άγιος Δημήτριος εργαζόταν ως ανθύπατος όλης της Βόρειας Ελλάδας και παράλληλα ασχολείτο με την κατήχηση νέων μελών στην Εκκλησία, μέχρι το μαρτύριό του σε ηλικία 36 ετών.
- Ο άγιος Καισάριος, αδελφός του Γρηγορίου του Θεολόγου, ήταν άγαμος θησαυροφύλακας στη Νίκαια, που πέθανε από τις ασκητικές κακουχίες σε ηλικία 38 ετών.
- Ο άγιος Ιωάννης ο Ρώσος έζησε επί 20 έτη σαν δούλος ενός Τούρκου, μέχρι το θάνατό του στα 40 του χρόνια.
Αναμφίβολα, ο μοναχισμός είναι μία πολύ μεγάλη κλήση που αποδεδειγμένα μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους σε ύψη αρετής. Η απόφασή, όμως, να γίνει κάποιος μοναχός, πρέπει πάντοτε να γίνεται με ελευθερία. Ο μοναχός στην κουρά του δίνει ειδικές υποσχέσεις που δε ζητούνται από τους απλούς Χριστιανούς. Εφ’ όσον λοιπόν αναλαμβάνει την ευθύνη να τις τηρήσει, πρέπει κανείς να είναι ελεύθερος να επιλέξει ή να μην επιλέξει το μοναχισμό.
Οπότε θα λέγαμε ότι η αγαμία, σύμφωνα και με τη διδασκαλία του Αποστόλου Παύλου, δεν είναι κάποια ειδική κατάσταση μέσα στην Εκκλησία, αλλά είναι, θα λέγαμε, η “προεπιλεγμένη” κατάσταση, η κατάσταση που ισχύει, όταν δεν είναι κανείς ούτε παντρεμένος, ούτε μοναχός, ούτε και ιερέας.
Πέρα, όμως, από τον Απόστολο Παύλο, είναι αλήθεια ότι και ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός μίλησε για την αγαμία. Απευθυνόμενος στους μαθητές Tου λέει:
Δεν μπορούν να μείνουν όλοι άγαμοι, αλλά μόνο εκείνοι στους οποίους έχει δοθεί αυτό. Γιατί υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που είναι ευνούχοι (ανίκανοι για γάμο), οι οποίοι γεννήθηκαν έτσι από την κοιλιά της μάνας τους. Και υπάρχουν άλλοι άνθρωποι που δεν παντρεύονται, οι οποίοι ευνουχίστηκαν από τους ανθρώπους. Υπάρχουν όμως και εκείνοι οι “ευνούχοι” που απέκοψαν με την άσκηση το σαρκικό φρόνημα και έμειναν άγαμοι για τη βασιλεία των ουρανών. Όποιος μπορεί να το εφαρμόσει αυτό, ας το εφαρμόσει (Ματθαίον 19:11-12).
Στους λόγους αυτούς του Κυρίου, μπορούμε να διακρίνουμε πολλές αλήθειες, θα τονίσουμε όμως τις εξής:
- Η αγαμία δεν είναι εύκολη κατάσταση.
- Υπάρχουν άνθρωποι που, είτε για λόγους υγείας, είτε επειδή τους λείπει η έλξη, είτε για άλλες συνθήκες της ζωής, δεν μπορούν ή δεν καταφέρνουν να παντρευτούν.
- Υπάρχουν τέλος και εκείνοι που ελεύθερα και με πνευματική παλικαριά επιλέγουν την αγαμία, ως κατάσταση που απελευθερώνει δυνάμεις στην ψυχή μας για να τις επενδύσουμε στη σχέση μας με το Χριστό.
Ναι, η αγαμία είναι δύσκολη. Είναι δύσκολη, γιατί όπως εξηγεί ο Απόστολος Παύλος, ο γάμος αποτελεί ασφάλεια κατά των σαρκικών αμαρτημάτων. Είναι δύσκολη, γιατί ο άνθρωπος στερείται την αποκλειστική σχέση που συνιστά η συζυγία και η οποία αναιρεί τη μοναξιά. Είναι, όμως, δύσκολη και επειδή η κοινωνία μας, ο κοινωνικός μας περίγυρος, οι γονείς μας έχουν μάθει να απαιτούν από εμάς να ακολουθήσουμε την πεπατημένη και θεωρούν καταξίωση τη δημιουργία οικογένειας.
Όπως εξηγεί και ο π. Επιφάνιος Θεοδωρόπουλος:
Τι να πουν και οι μοναχοί που κάνουν τον αγώνα της εγκράτειας ισοβίως και χωρίς καν τη δυνατότητα διεξόδου σε περιόδους μεγάλων πειρασμών; Και επιπλέον δεν έχουν την παρηγοριά από μία ανθρώπινη παρουσία δίπλα τους, ούτε την περιποίηση από ένα σύντροφο. Δε βλέπουν ένα χειροπιαστό έργο στη ζωή τους, όπως είναι η γέννηση και η ανατροφή παιδιών, στα οποία οι γονείς αισθάνονται την καταξίωσή τους και εναποθέτουν τις ελπίδες τους για τα γεράματά τους…
Αυτός είναι ο μεγάλος, ο σπουδαίος αγώνας της αγαμίας. Είναι ένας αγώνας, που άλλοι τον διαλέγουν εκούσια κι άλλοι τον ασκούν κατ’ ανάγκη. Όμως, ψηλά το κεφάλι! Ο Θεός είναι δίκαιος. Δε θα μας αφήσει. Αν εμείς είμαστε δικοί Του, θα ‘ναι κι Αυτός δικός μας “και φίλος και ξένος και κεφαλή και αδελφός και αδελφή και μήτηρ”.
Μιλά κάπου ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος για την εγκράτεια και λέει:
Φαντάσου να ήσουν κι εσύ ευνούχος και να ήσουν εξ ανάγκης αποστερημένος από την όποια απόλαυση, όμως να μη δικαιούσουν κανένα μισθό για αυτό! Τι θα έκανες τότε; Ευχαρίστησε λοιπόν τώρα το Θεό, γιατί εσύ υπομένεις με ανταμοιβές και με στεφάνους αυτό το πράγμα, που αυτοί οι άνθρωποι υπομένουν χωρίς στεφάνους. Αλλά μάλλον ούτε καν αυτό υφίστασαι, αλλά κάτι πολύ ελαφρύτερο, γιατί εσύ στηρίζεσαι και με την ελπίδα και με τη συνείδηση του κατορθώματος και δεν έχεις έτσι την επιθυμία μέσα σου να σε αναστατώνει. Διότι δεν μπορεί τόσο η εκτομή του μέλους να καταστείλει αυτά τα κύματα, όσο το χαλινάρι του λογισμού. Η μάλλον μόνο ο λογισμός!
Και κάπου αλλού ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, συμπληρώνει:
Κάντε λοιπόν την ανάγκη αυτή φιλοτιμία και με τον [πρόσκαιρο τούτο πόνο], κερδίστε ζωή αιώνια, ζωή άλυπη, ζωή μακάρια και πανευδαίμονα, που είναι μακριά από κάθε κακό και παράλληλα συνοδεύεται από κάθε αγαθό.
Έτσι πρέπει να φερθούμε κι εμείς, αδελφοί. Ακόμη κι αν η αγαμία δεν είναι κάτι που μόνοι μας το αναδεχόμαστε, αλλά κάτι που προκύπτει από ανάγκη, ας κάνουμε την ανάγκη φιλοτιμία, για να κερδίσουμε το Χριστό. Είναι δύσκολο, αλλά όπως λέει συχνά ο Μητροπολίτης Μεσογαίας, “ή ο Θεός υπάρχει και Του αξίζουν όλα, ή δεν υπάρχει και να τελειώνει το παραμύθι”. Αξίζει λοιπόν! Αξίζει να κάνουμε αυτό τον πρόσκαιρο αγώνα για τον αιώνιο Θεό μας.
Πώς όμως θα αντέξουμε τις κακοτοπιές αυτού του τραχύ και ενίοτε μοναχικού δρόμου; Αυτό, πρώτα ο Θεός, θα το εξετάσουμε σε επόμενη δημοσίευση.
Γιώργος, Θεσσαλονίκη
